A Harfi İle Başlayanlar – Türk Halk Oyunları Kataloğu

Çanakkale ilinin Bozcaada ilçesinde yalnız erkeklere mahsus olarak resmi günlerde davul zurna veya klarnet, keman, lağuta ve def ile yürütülen 20-150 kişilik toplu oyundur.Aynı yerin tek, çift ve dörtlü olarak diğer oyunları şunlardır (alfabe sırasıyla): Bıçak Havası, Dört Güllü, Hora, Kaba Güvende, Karşılama, Sirto ve bilhassa Zeybek.

Bursa ilinin Gürükle köyünde kadın oyunudur. Düğün ve bayramlarda aralarında iki kişi tarafından oynanır. Söz açılmışken Bursa köylerindeki oyunları alfabe sırasıyla hatırlatalım: Düz Oyun, Güvender, Kalkan Oyunu (toplu oyundur), Karşılama, Kaşık Oyunu, Köçek Oyunu, Köroğlu, Orta Oyunu, Sekme, Yalelli-Çiftetelli, Yümsek Hava Oyunu, Zeybek. Bazı Bursa köylerinde (fakat nadiren), çeşit olsun …

Ağrı ilinin Eleşkirt ilçesinde bu oyun davul zurnayla yürütülür. Yerin büyüklüğüne göre sayısı çoğalabilen erkek ve kadınlarca elele tutuşularak oynanır. Esasen Alaca Bar karma oyun demektir. Merkez kazasının Gülesor köyünde tar çalındığına göre bazı oyun unsurlarının da Azerilerden gelmiş olması mümkündür: Larik (güzel), hazan (hoş), lalo (delikanlı), hazanı(yurt) gibi mahalli …

Akşehir ve dolayının gayet hoş kadın oyunları vardır. Türlü vesilelerle oyun yürütülmekle beraber kına gecesinin en başta gelen eğlencelerinden biri oyunlardır. Düz Oyun, Ağır Oyun, Galkıma, Kadın Zeybeği gibi tanınmışları vardır. Kına gecesinde o yıl bolluk olsun diye gelini de oynatırlar. Gelin oynarken etraftan başına paralar, şekerler atılır. Evlilik çağına …

Kars-Artvin’den Siirt dolayına doğru Akışta veya Hakışta kelimesi bozula bozula Siirt’te Karakuştani, Bitlis’te Halkuşta ve diğer mücavir doğu topraklarımızda daha da farklıca söylenişler edinmiş görünüyor. Karakuştani oyununun 4 veya 6 erkek tarafından çift çift ve el çırpmaca figürüyle karşılıklı oynandığını maddesinde anlattık. Yani, oyuncular karşılıklı her gerileyip tekrar yüz yüze …

Konya’nın Bozkır ilçesinin mesela Dere köyünde bilhassa şu üç oyun her şenlik vesilesiyle yürütülür. Ahmet Yavaş, Kırık Oyun, Köbek Dansı (Göbek Havası). Saz, cura veya eldeki başka yerli çalgılar eşliğiyle oynanırlar. Ahmet Yavaş, aslında kadın oyunudur. Kadınlar arasında türküsüyle yürütülür (Kadın oyununu delikanlılar ancak oturak Alemi’nde mahremce (gizlice)seyredebilirdi). Adı, kıdemi …

Bu oyunun adı eski bir Rumeli türküsünün baş sözleridir. Ağa Oğlu’nun ora ağızlarında söylenişidir. Yıllardır bazı Tekirdağ köylerinde sıra oyunu halinde türküsü söylenerek yürütülüyor. Trakyamızda iç Rumeli göçmen sekene (oturan, ikamet eden ) çok olduğu için, Vardar ötelerinden getirilmiş oyun çeşitlerinden olacağı düşünülebilir.

Ağır tempolu ve tarihinin en az yüz yılı için Ege illerimize inhisâr etmiş görünen tekli Zeybek oyunudur. N’diren birkaç oyuncunun birlikte Ağır Zeybek yürütmeye çalıştıkları da yer yer görülmüştür. Yedi figürü vardır: 1. İleri geri yürüyüş: Üçler. Sağ ayak bir adım ileri (bir), sol ayak ileri (iki), sağ ayak geri …

Sivas’ın bellibaşlı sıra oyunlarındandır. Düğün, bayram ve eğlenti mahiyeti başkaca toplantı günlerinin görenekten coşkunluk vesilesi olan Halaylara oyuncu seçimi gayet terbiyeli ve samimi bir idarecilik alışkanlığıyla hallediliverir. Herhangi bir toplantıda Halay çekilme ânı gelince, önce çalgı takımından “Bir halay vurulması” istenir. Teklifi sazcılara ya evsahibi, yahut toplantının baş idarecisi yapar. …

Kars merkez kazasının Çakmak köyünde Ağır Kayda ve diz kırma adlı iki oyun revaçtadır. Birincisinin tek kişice, öbürünün kadın erkek karma olarak düğünlerde yürütülmesi görenektir.

Urfa’nın Birecik kazasında, başta Ağır Hava olmak üzere Şirvanî, Çap, Mimiteşi ve Göven toplu karma oyunları yalnız düğün ve bayramlarda davul zurnayla yürütülürler. Başlıca farkları hız derecelerindedir. Eski Kırım oyunlarından bir çeşittir.

Çanakkale ili Ayvalık kazasının Babadeke köyü gibi bazı dolay mevkilerinde 25-30 erkek tarafından davul zurna veya saz eşliğinde yürütülen iki oyundan biri bu, diğeri Harmandalı’dır. Delikanlılarca oynanıp bilhassa “kendilerini seyirci kızlara beğendirmek üzere oyuna çıkıldığı” heyecanı aralarında sezilir. Gösterişli coşkunlukları daha ziyade bu noktadan dikkati çeker. Orta Anadolu’nun ağırbaşlı bir …

Kağızman (Kars) dolayında, davul zurna yahut saz veya (yarım asırdır) armonik, kırnata (klarnet) eşliğiyle, yer genişliğine göre 10 ilâ 20 kişi tarafından yürütülen sıra oyunu çeşitlerinin başta gelenidir: Ağır Bar, Alaca Bar, Hançer Barı, Hoşbilezik, Tanzara ve Temur Ağa. Bunlardan yalnız Alaca Bar kadınlı erkekli oynanır. Orada ayrıca Şeyh Şamil …

Adıyaman dolayında revaçtaki dört oyundan birincisidir. Diğerleri şunlardır: Gezinti, Halay ve Veliç. Bunlardan yalnız Halay toplu oyundur. Diğerler ikişer kişilik ve kadınlı erkekli karma tertiplerdir. Davul zurna veya ince çalgı eşliğiyle yürütülürler. Birlik ihtimali çok kuvvetli ve menşeye aittir.

Bazı Ankara köylerinde seyredilebilen sıra oyunlarındandır.

Adapazarı bir kavşak merkezi olmakla, Bilecik’in batısından ve Sakarya’nın doğu yöresinden geniş toprakları da dairesine alan çevre oyunlarını kendi merkezinde görmeyi bilegelmiştir. Vargel, Geyve Zeybegi gibi beş on oyun, düğün ve şenliklerinde daima yürütülmüştür. Bazı göçmen oyunları da tek tük köylerde Kafkasya’dan hâtıralar halinde en fazla yüz yıl öncelerden beri …

Safranbolu düğünlerindeki çengi oyunlarındandır. Atlamalı Zeybek oyunlarını andırırsa da, kendine has bazı tavırları dikkati çeker. Oyunda söylenen türkünün ikinci mısraları tekrarlanır. Ezgisi karcığar makamının seyrine uygundur. Aç kapıyı ben geldim civanım aman Sefâ geldin, hoş geldin ölüyon aman El ediye, el ediye Gara da gözler kül ediye İlk iki mısra, …

Rize ve dolayının birli ve ikili oyunlarındandır. Köçek oyununu düşündürür. Çoğunlukla tek oyuncu tarfından yürütülür.Yüz seyircilere dönük olduğu halde daire çizme, arkadan yere kaykılıp yatma ve zaman zaman titreme, oyunun asıl gösterilerindendir. İrticalî görünüşüyle kadın oyunundan taklitçidir denilebilir.

Bingöl bölgesinden Kiğı kazasının Halhal köyü gibi dolaylarında yürütülen oyunlardandır. Toplu ve seyrek olarak 2-8 erkek tarafından oynanır. Tamzara, Narı, Tek Ayak oyunları dizisindendir.

Oymak Halayı da denilen bu oyun Çukurova’ya mücavir güney Türkmenleri arasında vardır. Adını eski bir göç yolu hâtırasından sakladığı sanılıyor.