Muğla Milas Yöresel Kıyafetleri
Muğla Yöresi Giysileri – Kadın Giysileri
Muğla Merkez, Köyceğiz, Ula ve Yatağan’da görülen/kullanılan giysi şekilleri Milas için de geçerlidir. Bu giysileri; başa, vücuda ve ayağa giyilenler olarak üç bölüm halinde incelemek gerekiyor.
Başa Giyilenler
Sakağı: Kenarları tamamen kesilmiş bir fesin ortasına; dik durmasını sağlayan, göbeği mavi-koyu kırmızı taşlı, işli, düşük ayar gümüşten veya değişik alaşımlardan yapılmış metal bir tepelik takılır. Tepeliğin tüm çevresi; bir sıra, bant üzerine sıkça dizilmiş, yarım sıra 70’lik veya 80’lik dizilir. Fesin düşmemesi için iki ucundan tutturulan ayrı bir bant ta çene altından geçirilir ve bu bandın üzerine de gene sıkça dizilen 20’lik altınlar dikilir. Kulak hizasından çene altına doğru sarkan altın dizisine “sakağı” denir. Bu fese de, “sakalığı fes” adı verilir. Genç kızlık döneminde ve ekonomik gücü olmayan ailelerde ise, bu başlıkta altın yerine bakır üzerine sarı kaplama taklitleri kullanılır ki bunlara “marçıl” veya ”mançur” denir.
Çeki: Sakağının hemen altından sadece alnı kapatacak şekilde ve baş çevresinin tamamını saran ipek krem rengi krepten bir bant bağlanır. Bu banda “çeki” adı verilir.
Üsküf: Başın tamamını ise ince delikli tülden yapılan ve üzeri tel işi olan üsküfle örtülür. Bazı yerleşim birimlerinde bu tür örtüye “heril” adı verilir. Baş, bazen de, “şamı” adı verilen ipek cinsi bir örtüyle kapatılır.
Mevsim Çiçeği ve Dal Elmas: Baş bezemede, canlı mevsim çiçeği ve dal elmaslar kullanılır. Çiçeklerin cinsi ve takılış biçimleri ise değişik anlamlar ifade eder. Sakağı, başa yanlamasına takıldığında, “eğribaş”, çeki üsküfün üzerinden dolandığında ise baş “çetebaşı” adını alır.
Vücuda Giyilenler
Bürümcük – Yüzünakma Gömlek: İçe yerli ipek dokuma, krem rengi, yakasız, önden üç-dört düğmeli, kol uçları geniş ve pembe boncuklarla bezenmiş, iğne oyalı uzun bir gömlek giyilir. Bu gömleğin saf ipek olanına “Bürümcük”, ipek-iplik karşımı olanına ise “yüzünakma” adı verilir. Gömleğin alt kısımları bazen topdondan aşağı sarkıtılır. Bazen de içine sokulur. Fermene ise gömleğin üstüne giyilerek kol uçları dışarı taşırılır.
Fermene: Altıparmak, çitare, mavi-mor-lacivert tonlarında çuha ve kadife kumaşlardan yapılan fermenelere yörede kadın cepkeni de denir. Bu fermeneler dar kesimli, sadece göğüsleri örtecek kısa ve kolludur. Kol yenleri kertmeli(dilimli) olup, yenleri-kol yanları ve ön kısımları ile arka sırt uçları sarı malzemeden şal motif işidir. Önden kopçalanarak veya bağlanarak iliklenir.
Topdon – Topandon: Altıparmak, çitare ve boyama (pembe-lacivert-uçuk mavi) düz yerli dokuma kumaşlardan yapılan topdonların ağı yaklaşık 2-2,5 metredir. Kasıktan büzülerek bağlanan bu donların ayak bileği kısmında büzgülüdür. Uçkurlukları enli olarak farklı kumaşlardan yapılır. Uçkur bağı ipekten, uçları tel işlidir. Topdonlar özel kazanlarda kaynatılarak, buruşturulur ve bükülerek saklanır. Yaklaşık 8 metre tek en kumaştan yapılan topdona yörede “Topandon”, “kırık don” da denilir. Düz dokuma ve boyama türünde olanlardan bazıları kumaş özelliğinden dolayı “Suriye don” adı verilir.
Kuşak (Bel bağı): Bu tür giyside iki cins kuşak kullanılır. Bunlardan biri ipek dokumadan olan, “Trablus” veya “Kalbur” kuşaktır. Diğeri ise çoğunlukla kırsal kesimlerde kullanılan, renkli ve desenli yün dokumadan, uçları vişne rengi ipek kozalı bağlarla bezenen kuşaklardır. Bu kuşaklar, topdonun üstüne, üçgen olarak katlanan kısmı ya arkaya ya da yana sarkacak şekilde bağlanır.
Ayağa Giyilenler
Çorap: Krem rengi yün veya benzeri özellikte çoraplar kullanılır.
Ayakkabı: Ayağa, kırmızı renkte “yemeni” türü ayakkabılar giyilir.
Milas Çomakdağ ve Ekiztaş Köyleri Kadın Giysileri
Başa Giyilenler
Tura: Desenli pazen türü kumaştan yapılan ve üstten büzülerek takılan ve adına “taka” denilen başlığın altına gelen ön alt kısmına, sık bir şekilde 30 adet on’luk altın dizilir. Takanın iki ucundan tutturularak çene altından geçirilen ince bez bandın adı ise, “sakındırak”tır. Sakındırakların üzeri ipek veya boncuk işlemeli olur. Bu tür baş bezemenin yöredeki adı “tura”dır.
Askılı Tura: Yeni evlenenlerde, takanın üst kısmından aşağıya doğru önden görünecek şekilde, 15 sıra açık kahverengi boncuklar bir dizi halinde sarkıtılır. Boncukların uç kısımlarına ise 20’lik altınlar takılır. Bu bezemenin adı da “askı”dır. Tura ile birlikte ulanıldığında “askılı tura” adını alır. Yörede yeni gelinlerin başları bu şekildedir. Evlendikten yaklaşık bir yıl sonra askılar çıkartılır ve sadece tura sürekli kullanılır.
Kollu: Takanın üstüne, askı ve turalar dışta kalacak şekilde kırmızı bordo renginde ipek krepten bir bant sarılır ve bu bandın adına “kollu” denir.
Çemperi: Başın tamamı yerli ipek dokumadan yapılan ve “Çemperi” denilen bir örtü ile kapatılır. Örtünün uç kısımları kısa saçaklıdır. Çemperi’nin uç kısımları başın üstünden bağlanarak kulaklar dışarıda bırakılırsa, bu tip bağlamaya yörede ”çetebaşı” adı verilir.
Mevsim Çiçekleri: Baş, yukarıda belirtildiği şekilde bezendikten sonra, muhtelif yerlerine mevsim çiçekleri fesleğen, mor-sarı çiçekler ile zeytin dalı gibi bitkiler takılarak zenginleştirilir.
Vücuda Giyilenler
Bürümcek – Yüzünakma Gömlek: İçe yerli ipek-iplik karışımından dokunan yakasız bir gömlek giyilir. Bu gömleğin kol yenleri sonradan dikilir. Kol yenlerinin uç kısımları iğne oyalıdır. Ayrıca değişik renklerde, boncuk ve pullara bezenmiştir. Mintanının yaka kısmı da ipek işli ve pulludur. Bu gömlek veya mintanların ipekten dokunanlarına “bürümcek”, ipek-iplik karışımı dokunanına ise “yüzünakma” denilir.
Üç – Beş Entari: Altıparmak veya çitareden yapılan, uç kısımları komple siyah sutaşıyla çevrilmiş, kol yenleri kartmeli(dilimli), üç etek türünde bir üstlük giyilir. Buna “üç-beş entari” adı verilir.
Göğüslük: Değişik renklerde(çoğunlukla lacivert-bordo) düz kadife kumaştan dikilen göğüslükler, üç-beş entarinin üstünden ön kısım kapalı olacak şekilde arkadan bağlanır.
Bel Kuşağı: Değişik renklerde boyanmış, yünden karışık desende dokunan bu kuşak, üç-beş entarinin üzerine bağlanır ve kuşak arkadan sarkıtılır. Bazen de bu kuşağın üzerine yörük türü tokalı “gümüş kuşak” adı verilen kemer takılır. Üç-beş entarinin yan dilimleri hareketi kolaylaştırmak amacıyla, gene yanlardan katlanarak bel kuşağının içine sokulur.
Önlük: Yünden yapılan bel kuşağının önüne gümüş kuşağı kapatmayacak şekilde yerli dokumadan değişik desenli bir önlük takılır.
Ayakkabı ( Don ): Beyaz patiskadan (Amerikan bezi) dikilen, kasıktan bağlanan ve ağı oldukça geniş olan, ayak bilekleri büzgülü bir don gibidir. Bu donun her iki yanına, eld bükülmüş ve daha sonra kök boya ile renklendirilmiş ipliklerle işlenen ve adına yörede “yaneş” denilen don ayaklara aplike edilir. Bu donun tümüne “ayakkabı” denir.
Ayağa Giyilenler
Çorap: Krem rengi türünde yünden, elde örme çorap giyilir.ii) Ayakkabı: Kırmızı veya siyah renkte yemeni giyilir.
Muğla Yöresi Giysileri – Kadın Aksesuarları
Boyuna aksesuar olarak değişik tür ve renkte boncukların yanısıra beşibirlik altın, uzun ve sık bir dizi halinde eski ve yeni yirmilik altınlar takılır.
Muğla Yöresi Giysileri – Erkek Giysileri
Milas yöresi erkek giysileri, Muğla Merkez, Köyceğiz, Ula ve Yatağan yöresi erkek giysileriyle benzerlikler gösterir.
Başa Giyilenler
Fes: Narçiçeği veya bordo renkte kısa veya uzun püsküllü bir fes kullanılır. Fes, yağlık türü bezlerle beslenir ve bunun üzerine iğne oyalı kefiye sarılır. Püskül arkadan sarkar. Fes beslenmeyip sadece üzerine ipek iğne oyalı yazma da sarılabilir. Bu durumda yazmanın bir ucu püskülle birlikte yandan sarkıtılır.
Vücuda Giyilenler
Bürümcek – Yüzünakma Gömlek: İçe yerli ipek dokumadan, krem rengi uzun kollu ve kolları iğne oyalı, yakasız, önden yirik-düğmeli bir gömlek giyilir. Saf ipek olanlarına “bürümcek”, ipek-iplik karışımı olanlara da “Yüzünakma” denir.
Cepken: En üste mavi çuha üzerine tamamen siyah kaytan veya ibrişim işli(sıvama iş) kolları açık ve arkadan sarkan, bazen de kopçaları ile camadanın kollarına tutturulan cepken giyilir.
Camadan: Cepkenin altına giyilen camadan, Muğla’da iki türde karşımıza çıkar. Aynı renk ve işlemeden yapılmış olan(siyah, kaytanla şal desen işi) bu camadanların bazılarının önü açıktır. Yani çapraz iliklenmez. Bu tür camadan kullanıldığında, altına mutlaka kavuşturma giyilmesi gerekir. Diğer türüne gelince; mavi veya siyah çuha kumaş üzerine sarı veya kaytan işli, çapraz iliklenen camadanlardır. Camadanlar, dar kesimli, sadece memeleri örtecek kadar kısadır.
Kavuşturma (Delme): Mintan üzerine kolsuz yelek türünde, çapraz iliklenen, memeleri örtecek kadar kısa olan ve önü mavi çuha üzerine siyah kaytan veya ibrişim işlemeli, sırt ise siyah kadife kumaş üzerine sarı veya turuncu renkte ibrişim işlemeli olan kavuşturmanın halk arsındaki adı ”delme”dir.
Dolgu Kuşak: Beli beslemek amacıyla sarılan bir çarşaf veya uzunca kuşak türüdür.
Trablus Kuşağı: Dolgu kuşağın üzerine, memelerin alt kısmından kasıklara kadar genişlikte, “kalbur kuşak” ta denilen Trablus Kuşağı veya Şalı sarılır. Bu kuşak renkli, desenli ve ipektendir. Bazen de bu kuşağın üzerine enli dokuma kolon bağlanabilir.
Silahlık: Trablus kuşağının üzerine ise koyu kahverengi deriden yapılmış, kat kat cepleri olan işlemeli silahlık, özel kayışları ile bağlanır. Silahlık, zeybeğin bir tür gardırobudur. Gözlerine değişik amaçlarla kullanılacak olan her türden malzeme konulur.
Topdon – Topandon: Mavi çuha kumaş üzerine ön kısımları siyah kaytan işli olan topdonların ağı yaklaşık 2,5 metredir. Kasıktan büzülerek bağlanan bu topdonların uçkurlukları ise vişne rengi kumaştan yapılmıştır. Don alttan ancak diz kapaklarına kadar iner.
Saldırma: İpek kumaş üzerine tel işleme ile yapılan yağlıklar silahlığın yanına takılır.
Yağlık: İpek kumaş üzerine tel işleme ile yapılan yağlıklar silahlığın yanına takılır.
Köstek: Tamamen gümüşten olan köstekler iki çeşittir. Biri boyundan geçen ve mineli klipsi ile ortadan tutturulan Arnavut türü, diğeri ise omuzdan kopçalanan Girit türüdür.
Hamayıl – Musaflık – Pazubant: Hamayıl boyna, musaflık omuza, pazubant ise kola takılır. Üçü bir arada kullanılamaz. Hamayıl ve pazubantlar gümüşten, musaflık ise işlemeli deriden yapılmıştır. İçlerine musaf ve değişik dualar yazılarak konulur.
Maşa: Silahlığın yanından aşağıya sarkıtılan ucu çatal olan bir demir çubuktur. Maşanın görevi silahları bilemek ve hasmının silahlarını köreltmektir.
Ayağa Giyilenler
Tozluk: Bacaklara mavi çuha kumaş üzerine siyah kaytan işli, arkası boydan boya sık bir şekilde kopçalı olan “tozluk”lar takılır.
Tozluk Bağı: Tozlukların düşmemesi için üst kısımlarına koza ve püskülleri dışa gelecek şekilde tozluk bağları bağlanır. Tozluk bağları vişne renginde yerli dokumadan yapılır. Uç kısımlarında ise koza ve püsküller bulunur. Püskül uçlarında da beyaz şeffaf veya sarı pirinçten küçük boncuklar takılıdır.
Tulumbacı: Ayağa ”yün çorap”(krem rengi) giyilir. Ayakkabı türü olarak da siyah, ökçesiz ”tulumbacı” kullanılır.
Kepmen – Kayalık: Çuha tozluk kullanılmadığı zamanlar bunun yerine üzeri işlemeli meşinden yapılan ve “kepmen” adı verilen deri tozluklar kullanılır. Ayrıca, “kayalık” adı verilen özel işlemeli çizmeleri de sadece efeler giyer.
Muğla Yöresi Giysileri – Erkek Aksesuarları
Tabanca, fişeklik(kargılık), gümüş hançer veya koltukaltı bıçağı, iki okka ağırlığında yapağı, kav, çakmak taşı, kehribar ağızlık, gümüş tütün tabakası ve kehribar tespih.
